ماه مبارک رمضان، کارگاه تقوای الهی

خداوند به صراحت در آیه 283 سوره بقره حکمت و فلسفه روزه و روزه داری را دست یابی به تقوا می داند. تقوا که از واژه وقایه عربی گرفته شده به معنای سپرگرفتن است. این بدان معناست که انسان در طول زندگی و حیات دنیوی خود هماره از سوی دشمنی تهدید می شود و لازم است خود را در میدان مبارزه دایمی بداند و دمی از خود و دشمن غافل نشود. پس لازم است تا سپری را در اختیار گیرد و تحت حفاظت آن خود را از دشمن و تیرهای آشکار و نهانش در امان نگه دارد.

البته برخی گفته اند که مراد از وقایه سپر برداشتن برای رهایی از آتش دوزخ و خشم و جلال الهی است. این معنا هر چند که بی ربط نیست، ولی باید توجه داشت که انسانی گرفتار آتش دوزخ می شود که در برابر دشمن های دنیوی خود سپری نگرفته باشد و اجازه دهد تا دشمن درون و بیرون،‌ تیرهای خود را به هدف بزند و اهداف سلطه جویانه خود را برآورده کرده باشد. در این حالت است که انسان دیگر از مسیر اهداف آفرینش بیرون رفته و از فطرت سالم و فرمان عقل و وحی خارج شده و خود را گرفتار خشم و غضب الهی می کند.

از آیات قرآنی و روایات اسلامی به دست می آید که انسان دارای دو دشمن اصلی است. یکی دشمن نفسانی اوست که هماره با اوست. نفس انسانی در شرایط مادی دنیوی به جای آن که همان استوا و اعتدال فطری را رعایت کند(شمس، آیه 7) و فرمان عقل و فطرت را گوش دهد(روم، آیه 21 و آیات دیگر) به برخی از قوای خود بیش تر بها می دهد و اجازه می دهد که مثلا قوه شهوت یا غضب یا هر دوی آنان زمام امور را در دست گیرند و در مسیر افراط و تفریط در آید. از همین روست که گفته شده «اعدی عدوک نفسک التی بین جنبیک؛ دشمن ترین دشمنان همان نفس درون آدمی است.»

از سویی دیگر، انسان یک دشمن قسم خورده دیگری دارد که اجازه نمی دهد تا در مسیر فطرت و عقل و وحی حرکت کند. این دشمن ابلیس و شیاطین پیرو او هستند. ابلیس از دو دسته پیروان جنی و انسانی برخوردار است. او که خواهان مقام خلافت برای خود بود،‌هنگامی که خلافت به انسان داده شده، کفر و عصیان می ورزد و پس از کسب مهلت تا روز معین(حجر، آیه 38؛ ص، آیه 81) سوگند می خورد تا نگذارد فرزند حضرت آدم(ع) در مسیر خلافت حرکت کرده و این مقام را به دست آورند.(حجر، آیه 39)

شرایط ابلیس و جنیان نسبت به انسان ها کمی بهتر است؛ زیرا آنان هر چند تنها وسوسه می کنند و کاری دیگر نمی توانند انجام دهند، چون سلطه ای بر انسان ندارند(ابراهیم، آیه 22) ولی به سبب آن که دیده نمی شوند(اعراف، ایه 27) می توانند در گوش جان آدمی زمزمه های وسوسه انگیزی داشته باشند که انسان گمان می کند که این ها افکار و اندیشه ها و تصمیمات خودش است. از این رو، آدمی گناهانی را مرتکب می شود و به قوای غضبی و شهوانی خود اجازه می دهد تا افراط و ظلم هایی را مرتکب شود. این اعمال اندک اندک قوای ادراکی و شناختی انسان را آسیب می رساند(مطففین، آیه 14) به گونه ای که گوش و چشم دیگر حقایق را نمی تواند بشنود و ببیند و قلب نیز از تحلیل حقیقت باز می ماند و واژگونه تحلیل می کند و حق را باطل و باطل را حق می یابد،(اعراف، آیه 179) چرا که بر گوش و چشم ایشان پرده هایی کشیده و بر قلب های ایشان مهر خورده و بسته شده است.(بقره، آیه 7؛ جاثیه، آیه 23؛ توبه، آیه 87؛ منافقون، آیه 3)

انسان گناهکار که فطرت سالم خود را از دست می دهد به جای آن که از وحی الهی بهره مند شود، تحت تاثیر وحی شیطانی قرار می گیرد و به جای پذیرش حق علیه آن موضع گیری کرده و به مجادله با آن می پردازد.(انعام، آیه 121)

اما خداوند به انسان عنایت خاصی دارد و اجازه نمی دهد تا ابلیس و شیاطین به سادگی تسلط یابند. این جاست که کارهایی را برای بهبود وضعیت بشر انجام داده تا امکان تسلط و چیرگی شیطان به سادگی فراهم نیاید. از جمله این کارها، برنامه های خاصی چون روزه داری به ویژه در ماه رمضان است؛ زیرا در این ماه مبارک دشمن بیرونی با محدودیت های شدیدی مواجه است و دیگر نمی تواند آزادانه حرکت و یا کاری علیه انسان بکند.

ماه رمضان یک فرصت استنثایی برای بازسازی و بازگشت به سوی حق و راستی و درستی و توبه به درگاه خداوندی است. رحمت خاص خداوندی در این ماه شامل بندگان شده است تا انسان با روزه داری و انجام وظایف و تکالیف ویژه آن بتواند نخست بر هواهای نفسانی مسلط شود و آن گاه پس از ماه رمضان به سبب همان بستر تقوایی که فراهم آمده بتواند در برابر وسوسه های شیطانی مقاومت کرده و در مسیر تقوای کامل و درجات بالایی آن گام بردارد و خود را نسبت به همه دشمنان به ویژه آتش دوزخ از سپر تقوا بهره مند کند.